Folijacija

Postoje brojne klasifikacije i nomenklature folijacije. Ustvari, do te mjere su brojene i raznovrsne da postoji svojevrsna konfuzija u ovom polju. Također, različita su stajališta što je to ustvari folijacija. Ovaj pojam, naročito po anglo-saksonskom pristupu, obuhvata vrlo širok spektar struktura (sve što je planarno u stijeni). Ja sam osobno za malo precizniju upotrebu termina folijacija i za njeno ograničavanje na tektonsko, odnosno defomraciono porijeklo. Dakle, folijacija nastaje kao posljedica deformacije, odnosno djelovanjem sile normalno na površi novonastale folijacije!

DEFINICIJA: Po tome, folijacija bi mogla biti definirana kao serija planarnih struktura nastalih kao rezultat deformacije.

Naravno vidimo i u ovom slučaju da je ovaj termin prilično generalan i da se odnosi na veliki broj različitih struktura, ali u ovom slučaju smo barem ograničili definiciju na one strukture nastale kao posljedica deformacija. Ovakva definicija folijacije bi odgovarala tzv sekundarnoj folijaciji po nomenklaturi Twiss-a i Mooes-a npr.

Ipak, iz mora vrlo konfuzne klasifikacije mogao bih rezimirati (vodeći se iskustvom) da većina geologa uglavnom upotrebljava dva termina (sinonima u svakodnevnoj, radnoj upotrebi) za folijaciju: klivaž i scistosita’. Prvi se odnosi na folijaciju (planarne površi) nastale u uslovima deformacije pri niskim pritiscima i temperaturama, dok se terminom scistosita’ može ukazati na deformaciju nastalu pri većim P i T.  Takodjer, klivaž ima sitnije čestice (minerale) nego šistoznost. Prije nego iznesem pravu, tj malo precizniju i sveobuhvatniju sjajnu klasifikaciju prof. Passchier-a, želio bih pokušati pojednostaviti stvari i ukratko predstaviti osnovne tipove folijacije (klivaža i šistoznosti).

Postoji nekoliko glavnih tipova folijacije, tj klivaža (shemtske ilustracije možete pogledati na slici, klasifikaciji Passchier-a ispod u tekstu):

–  Slaty klivaž

Ovo je vrlo tipičan klivaž kod, recimo, meta-glinaca koji su metamorfisani u vrlo niskim metamorfnim, tj P/T uvjetima. Pod mikroskopom ova folijacija je vrlo karakteristična po paralelnoj orjentaciji filosilikata (npr muskovita), kao i minerala glina. Djelovanje sile normalno na ovaj klivaž dovodi do rotacije tabularnih minerala i njihovog razmještanja u ravan koja će definriati slaty klivaž, odnosno do rasta novih minerala koji se rasporedjuju uvijek u ovoj ravni. Prilikom stvaranja ove vrste klivaža stijena gubi i do 30% svoje početne debljine (gledano u dvije dimenzije).

–  Fracture kivaž

Tip klivaža predstavljen vrlo usko postavljnim planparalelnim pukotinama koje presecaju stijenu. I ovaj tip klivaža se formira pri vrlo nisim P i T uslovima i karakterističan je za stijene koje su kompetentnije po mehaničkim karakteristikama, kao što su peščar ili krečnjak.

–  Pressure solution klivaž

Predstavljen je sa planparalelnim ravnima u kojima je došlo do rastvaranja zbog pristiska (procesima pressure-solution).

Disjunctive klivaž u krečnjacima nastao procesima pressure solution-a (photo credit: Paul Bons)

–  Crenulation klivaž

Najinteresantniji tip klivaža (i najfotogeničniji 🙂  ) koji nastaje tako što dolazi do mikronabiranja predhodnih planara jedne stijene (predhodnog klivaža; mada može doći do njegovog formiranja i u nedeformativnim uvijetima kod, npr., nabiranjem lamina glinaca). Upravno ovo mikronabiranje se naziva „krenulacija“. Ako su ti mikro nabori vrlo usko postavljeni, odnsono aksijalne površi mikronabora su vrlo blizu jedna druge, onda može doći do formiranja folijacije, odnsono crenulation klivaža. Ove novoformirane planare obično bivaju preferentni pravci za rotaciju i orjentaciju minerala paraleno sa istima (pregrupisanje, npr muskoviti), kao i rast i rekristalizaciju novih minerala.

Crenulation cleavage u filitima (Photo credit: Passchier, 1996)

Na kraju, želio bih ukratko predstaviti, nešto kompleksniju, ali po mom mišljenju, najlogičniju i najobuhvatniju klasifikaciju folijacije. Shemu i objašnjenje iste možete potražiti u knjizi Microtectonics (1996). Naime, ova klasifikacija je zasnovana na izgledu foliajcije, odnsono raspodjeli komponenti stijene. Ustvari, glavna stvar je da se ovom klasifikacijom folijacija dijeli na onu kod koje stijena ima domene (tzv mikrolitoni) i one koja to nema. Tako razlikujemo continuos foliation (nema mikrolitona) i spaced foliation (mikrolitoni postoje). Ako stijena ima mikrodomene (odnosno mikrolitone) onda gledamo da li postoji mikronabiranje prethodne folijacije unutar istih, odnosno koristimo dodatne kriterije za definiranje folijacije kao što su: oblik klivažnih površi  (folijativne površi koje ograničavaju mikrolitone), medjusobni razmak klivažnih površi, relativni odnos mikrolitona itd… Još jedna bitna stavka ove klasifikacije je veličina zrna same folijativne stijene koja odedjuje tip folijacije.

Ilustracija osnovnih tipova folijacije (kredit: Paul Bons)

Morfološka klasifikacija folijacije upotrebom optičkog mikroskopa (Passchier, 1996)